چگونه می‌توان تقوا داشت؟
چگونه می‌توان تقوا داشت؟
چگونه می‌توان تقوا داشت؟
"تقوا" در لغت به معنای انجام کاری برای در امان ماندن از خطری است.
"تقوا" در قرآن عامل سعادت و رستگاری انسان معرفی شده و رعایت آن، مورد تأکید فراوان قرار گرفته است. تقوا در بینش قرآنی آن است که آدمی از خطری که از فعل اختیاری خود او نشأت می‌گیرد و متوجه سعادت ابدی اوست، بترسد و کاری کند که از آسیب آن در امان ماند; بنابراین در تقوا ویژگیهایی ملحوظ است: 1. خطر پرهیز شده که از ناحیه فعل اختیاری خود شخص است; 2. آن خطر متوجه سعادت ابدی انسان است; 3. شخص در حقیقت از خداوند می‌ترسد و در برابر او تقوا می‌ورزد.(ر. ک: اخلاق در قرآن، آیت الله مصباح یزدی، ج 1، ص 53 و 54، انتشارات پارسایان، قم.)
قرآن‌کریم، در آیات مختلف برخی از صفات متقین را چنین معرفی می‌کند:
1. آنها در همه حال انفاق می‌کنند; چه موقعی که در راحتی و وسعتند و چه زمانی که در پریشانی و محرومیتند: "الَّذِین‌َ یُنفِقُون‌َ فِی السَّرَّآءِ وَالضَّرَّآءِ; (آل‌عمران، 134) همان‌ها که در وسعت و پریشان انفاق می‌کنند".
2. بر خشم خود مسلطند; "وَالْکَـَظِمِین‌َ الْغَیْظَ; (آل‌عمران، 134) و خشم خود را فرو می‌برند".
3. از خطای مردم گذشت می‌نمایند; "و العافین عن الناس; (آل‌عمران، 134) و از خطای مردم می‌گذرند."
4. نیکوکارند; "وَاللَّه‌ُ یُحِب‌ُّ الْمُحْسِنِین‌َ; (آل عمران، 134) و خدا نیکوکاران را دوست دارد".
5. اصرار بر گناه نمی‌کنند; "وَالَّذِین‌َ إِذَا فَعَلُوا فَـَحِشَة‌ً أَوْظَـلَمُوَّا أَنفُسَهُم‌ْ ذَکَرُوا اللَّه; (آل‌عمران، 135) و آنها هنگامی‌که مرتکب عمل زشتی شوند یا به خود ستم کنند به یاد خدا می‌افتند و برای گناهان خود طلب آمرزش می‌کنند و اصرار بر گناه نمی‌کنند با اینکه می‌دانند".
6. شب‌زنده‌دار هستند; در هر شب بخشی را بیدار هستند و به عبادت و نماز شب مشغول هستند: "کَانُوا قَلِیلاً مِّن‌َ الَّیْل‌ِ مَا یَهْجَعُون‌َ; (ذاریات، 17) آنها کمی از شب‌ها را می‌خوابیدند".
7. در صبح‌گاهان استغفار می‌کنند; "وَ بِالاْ ?َسْحَارِ هُم‌ْ یَسْتَغْفِرُون; (ذاریات، 18) در سحرگاهان استغفار می‌کردند"
8. در غیب و نهان از خداوند می‌ترسند; "الَّذِین‌َ یَخْشَوْن‌َ رَبَّهُم بِالْغَیْب‌ِ; (انبیا، 49) همان‌ها که از پروردگارشان در غیب و نهان می‌ترسند."
9. از حساب آخرت بیم دارند; "الَّذِین‌َ یَخْشَوْن‌َ رَبَّهُم بِالْغَیْب‌ِ وَ هُم مِّن‌َ السَّاعَة‌ِ مُشْفِقُون; (انبیا، 49) و از قیامت بیم دارند"
10. آنان با تمام دل و جان متوجه پروردگار خویشند; ایمان، قلب آنها را روشن ساخته به همین دلیل در برابر اعمال خود، به شدت، احساس مسئولیت می‌کنند و از کیفر گناهان خویش بیمناکند، از او تقاضای آمرزش و نجات از دوزخ می‌کنند: "الَّذِین‌َ یَقُولُون‌َ رَبَّنَآ إِنَّنَآ ءَامَنَّا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَقِنَا عَذَاب‌َ النَّار; (آل‌عمران، 16) همان کسانی که می‌گویند: پروردگارا ما ایمان آورده‌ایم، سپس ما را بیامرز و از عذاب آتش نگاهدار"
11. در برابر حوادث، در مسیر اطاعت پروردگار و در برابر گناه و گرفتاری و شدائد، صبر و استقامت و پشتکار دارند; "الصّـَبرین; (آل عمران، 17) آنها که استقامت می‌ورزند"
12. راستگو و درست‌کارند; "الصّـَدقین" (آل عمران، 17)
13. در راه بندگی و عبودیت خدا، خاضع و فروتن هستند و بر این کار مداومت دارند; "وَالْقَـَنِتِین" (آل عمران، 17) و...(ر.ک: تفسیر نمونه، آیت‌الله مکارم شیرازی و دیگران، ج 3، ص 96; ج 2، ص 344; ج 22، ص 320 و 326; ج 19، ص 302 و 435، دارالکتب الاسلامیة.)
راه‌های تقویت تقوا در قرآن عبارتند از:
1. دوری از گناهان (غافر، 9); 2. احسان کردن (آل‌عمران، 172); 3. صبر و شکیبایی (آل‌عمران، 120); 4. اصلاح امور (نسأ، 129); 5. عبادت و بندگی خدا (بقره، 21); 6. گرفتن و یاد هدایای الهی (بقره، 63); 7. اجرای احکام الهی (قصاص ; بقره، 179); 8. روزه گرفتن در ماه رمضان و غیر آن (بقره، 183); 9. ولی‌ّ و شفیع قرار ندادن غیر خدا برای خود (انعام، 51); 10. تذکر به حساب (انعام، 69); 11. ایستادگی در عهد و پیمان (انفال، 56); 12. تقویت ایمان (نمل، 53); 13. عفو و بخشش (بقره، 237); 14. عدالت پیشگی (مائده، 8); 15. بزرگ داشتن شعائر الهی (حج، 32); 16. صداقت (بقره، 177); 17. اقامه نماز و نیز موارد دیگری یادآوری شده است.
برخی از اموری که می‌تواند تأثیر فراوانی در بدست آوردن تقوا داشته باشد عبارتند از:
1. پاک بودن محیط: خداوند متعال می‌فرماید: "والبلد الطیّب یخرج نباته باذن ربّه و الذی خبث لا یخرج الا نکداً کذلک نصرّف الأیـَت لقوم یشکرون; (اعراف، 58) سرزمین پاکیزه ]و شیرین[، گیاهش به فرمان پروردگار می‌روید; اما سرزمین‌های بدطینت ]و شوره‌زار[، جز گیاه ناچیز و بی‌ارزش، از آن نمی‌روید، این گونه آیات ]خود[ را برای آنها که شکر گزارند، بیان می‌کنیم".
بی‌تردید محیط اجتماعی انسان، در روحیات و اعمال او اثر فراوانی دارد; زیرا انسان بسیاری ازصفات خود را از محیط کسب می‌کند. محیطهای پاک، غالباً افراد پاک پرورش می‌دهد و محیطهای آلوده، نیز غالبا افراد را آلوده می‌کند.
2. نقش معاشران و دوستان: خداوند در سوره فرقان از زبان ستمکاران می‌گوید: "... ای کاش با رسول ]خدا[ راهی برگزیده بودم! ای وای بر من! کاش فلان ]شخص گمراه[ را دوست خود انتخاب نکرده بودم! او مرا از یادآوری ]حق[ گمراه ساخت..." (فرقان، 27 و 28)
معمولاً دوستان و معاشران ناباب و آلوده، باعث آلودگی افراد پاک می‌شوند; گرچه عکس این مسأله نیز صادق است.
پیامبر اکرم‌می‌فرماید: "المرءُ علی دین خلیله و قرینه" انسان بر همان دینی است که دوست و رفیقش از آن پیروی می‌کند.(اصول کافی، شیخ یعقوب کلینی، ج 2، ص 360، باب مجالسة اهل المعاصی، حدیث 3، دارالتعارف للمطبوعات.)
3. تأثیر تربیت خانوادگی و وراثت در اخلاق: کانون خانواده اولین مرکز آموزش و پرورش است و بسیاری از زمینه‌های مسایل اخلاقی در آنجا رشد می‌کند و بدیهی است که اگر محیطِ خانه سالم باشد، فضایل اخلاقی و تقوا و ایمان رشد و تحکیم می‌یابند.
4. علم و آگاهی: این عامل نیز در تقویت و افزایش ایمان و تقوا مؤثر است و معرفت و شناخت با فضایل اخلاقی در ارتباطند; زیرا جهل، سرچشمه فساد و انحراف، بی‌بند و باری، عامل حسادت، تعصب و لجاجت، عامل سوء ظن و بدبینی، بی‌ادبی، نفاق و .. می‌باشد و بیشتر دوزخیان جاهلانند.(ر. ک: اعراف، 179.)
5. یکی دیگر ازراه‌های تقویت و تحکیم تقوا و ایمان، عمل به دستورهای خداوند; یعنی انجام واجبات و ترک محرمات است; چنان که امام صادق‌فرمود: "... الایمان عمل کله ...; ایمان، تمامی‌اش عمل است."(بحارالانوار، همان.)
انسان، برای تقویت فضایل اخلاقی باید گام‌های عملی مانند: توبه، مشارطه، مراقبه، محاسبه، معاتبه و معاقبه را بردارد.(جهت اطلاع بیشتر، ر. ک: پیام قرآن ـ اخلاق در قرآن ـ آیت الله مکارم شیرازی و دیگران، ج 1، ص 61-397، مدرسه امام علی بن‌ابیطالب.)
